Στο παρόν άρθρο θα υποστηριχθεί η θέση πως το τρέχον οικονομικό σύστημα της Ευρωζώνης είναι ένας ιδιάζων νεο–μερκαντιλισμός.

Καταρχάς ας πούμε λίγα λγια για τη δημοσιονομική λογική που διέπει την οικονομική σκέψη του μερκαντιλισμού. Ο μερκαντιλισμός κυριάρχησε στην Ευρώπη τον 18ο αιώνα. Στον πυρήνα του συγκεκριμένου οικονομικού μοντέλου βρίσκεται το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών, δηλαδή να πουλάω περισσότερα από όσα αγοράζω στο διεθνές εμπόριο. Σκοπός αυτής της τακτικής ήταν η συγκέντρωση ολοένα και αυξανόμενων αποθεμάτων σε πολύτιμα μέταλλα, κυρίως χρυσό, μιας και το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών αποτυπωνόταν στη πράξη σε χρυσό και ασήμι· μεγαλύτερο το πλεόνασμα, περισσότερος χρυσός για τα θησαυροφυλάκια των βασιλιάδων, μεγαλύτερα περιθώρια για επεκτατικές πολεμικές επιχειρήσεις.
Εκείνη την εποχή νόμισμα ήταν ουσιαστικά ο χρυσός. Στη σημερινή εποχή η τιμή των νομισμάτων εξαρτάται από την προσφορά και τη ζήτησή τους στις διεθνείς αγορές, όπως κάθε άλλου εμπορεύματος. Εάν ένα νόμισμα ζητείται για συναλλαγές, η τιμή του συγκριτικά με τα υπόλοιπα νομίσματα αυξάνεται. Αν πάλι η οικονομία δεν είναι εξαγωγική ή διεθνής χρηματοπιστωτικός πόλος με συνέπεια το νόμισμά της να μην έχει ζήτηση, είτε για εμπόριο, είτε για αγορά χρεογράφων, μετοχών, παραγώγων και λοιπών αξιογράφων, η σχετική τιμή του με τα υπόλοιπα διεθνή νομίσματα θα είναι υποτιμημένη.
Τα επιχειρήματα που επιδιώκουν να τεκμηριώσουν τη θέση που υποστηρίζει το άρθρο περί μερκαντιλισμού στην Ευρωζώνη έχουν να κάνουν με δύο οικονομικά γεγονότα, με το δεύτερο να τινάζει την συμβατική οικονομική επιστήμη στον αέρα, καθώς εξηγείται μονάχα μέσω της πολιτικής οικονομίας. Η υπό εξέταση οικονομία δεν είναι η Ευρωζώνη, αλλά η παραγωγική ατμομηχανή της που προσδίδει διεθνή ζήτηση στο κοινό νόμισμα: πρόκειται για την οικονομία της Γερμανίας.
Το πρώτο γεγονός έχει να κάνει με το τραπεζικό σύστημα της Γερμανίας όπου συμβαίνει ήδη από το 2010 το εξής πρωτοφανές: Οι γερμανικές τράπεζες να αντλούν όλη την καταθετική βάση της Ευρωζώνης, από όλες τις χώρες-μέλη. Γιατί συμβαίνει αυτό; Η απάντηση είναι η ευρωκρίση. Από την απαρχή της ακόμα, προκάλεσε τεράστια εκροή καταθέσεων από την περιφέρεια με κατεύθυνση τη Γερμανία. Εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ έφυγαν από την Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα αλλά και σχεδόν από όλες τις υπόλοιπες ευρωζωνικές χώρες και κατευθύνθηκαν στη Γερμανία. Ο λόγος είναι πως αν καταρρεύσει η ευρωζώνη και όλες οι συμμετέχουσες οικονομίες επιστρέψουν στα εθνικά τους νομίσματα, αυτά θα υποτιμηθούν, πλην ενός: του γερμανικού μάρκου, του μοναδικού με μεγάλη ζήτηση στις διεθνείς αγορές.
Το αυτόματο σύστημα εκκαθάρισης συναλλαγών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Target2), μας παρέχει σημαντικά στοιχεία προς επίρρωση της παραπάνω θέσης. Το target2 καταγράφει όλες τις συναλλαγές (ιδιωτικές και δημόσιες, εμπορευμάτων και χρήματος) που ολοκληρώνονται μέσω του τραπεζικού συστήματος κάθε χώρας της Ευρωζώνης και ως εκ τούτου, αποδίδει με σαφή τρόπο την κίνηση κεφαλαίων από και προς άλλες χώρες. Όπως γίνεται σαφές, η ροή κεφαλαίων προς τη Γερμανία έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο και αντισταθμίζει περίπου το σύνολο των καταγεγραμμένων τραπεζικών πράξεων από τις χώρες του Νότου. Με εξαίρεση τη Γαλλία, η οποία επιδεικνύει έναν σχετικό έλεγχο στις εκροές αξιών από τη χώρα, η Ιταλία και η Ισπανία να βρίσκονται σε εξαιρετικά δεινή θέση, ενώ η Πορτογαλία και η Ελλάδα –αναλογικά με το μέγεθός τους– παραμένουν σημαντικοί εκροείς κεφαλαίων.

Όλος αυτός λοιπόν ο πακτωλός αξιών πλημμύρισε τις γερμανικές εμπορικές τράπεζες με πλεονάζουσα ρευστότητα. Συμβατικά αυτό θα σήμαινε εγχώρια πιστωτική επέκταση. Η πάγια πολιτική της Γερμανίας όμως μετά τον σχηματισμό της Ευρωζώνης είναι περιορισμός της εγχώριας ζήτησης ώστε να μεγιστοποιείται ο μερκαντιλιστικός στόχος με διττό τρόπο: και περιορίζοντας τις εισαγωγές και διατηρώντας την περιφέρεια σε κρίση μην αυξάνοντας τις εισαγωγές από αυτήν. Το οικονομικό αποτέλεσμα που συνέβη στην Ευρωζώνη ήταν ο παραγωγικός πυρήνας να σκά από ρευστότητα, ενώ η περιφέρεια να αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα ρευστότητας, προβλήματα που κλόνιζαν συθέμελα τα τραπεζικά τους συστήματα, οδηγώντας σε νέες εκροές καταθέσεων, εντονότερα προβλήματα ρευστότητας κοκ, αυτοτροφοδοτώντας την κρίση.
Το δεύτερο γεγονός έχει να κάνει με τα πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών που επιτυγχάνει η γερμανική οικονομία. Η Γερμανία για έβδομη συνεχόμενη χρονιά, θα εμφανίσει μέσα στο 2017 πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών άνω του 6% του ΑΕΠ της. Συγκεκριμένα, οι προβλέψεις για το 2017 ανέρχονται σε ποσοστό 7,9% του ΑΕΠ, ενώ για το 2016, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών έφτασε το 8,3%  του ΑΕΠ.

Είναι πρωτοφανές οικονομικά φιλελεύθερη οικονομία, όπως η γερμανική, που αφήνει το νόμισμά της να έχει ελεύθερες από κρατικές παρεμβάσεις διακυμάνσεις στις διεθνείς αγορές, να εμφανίζει τέτοιου ύψους εμπορικά πλεονάσματα και δη απανωτά, πηγαίνοντας από ρεκόρ σε ρεκόρ. Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία αυτό δεν στέκει. Η οικονομική θεωρία μας λέει πως εφόσον μια οικονομία πραγματοποιεί τέτοιας έκτασης εμπορικά πλεονάσματα, το νόμισμά της θα ανατιμηθεί, καθώς θα έχει αυξημένη ζήτηση έναντι των άλλων, με συνέπεια απώλεια ανταγωνιστικότητας των προϊόντων της λόγω αυξημένης συναλλαγματικής ισοτιμίας, άρα και φθίνουσα τάση για το εμπορικό πλεόνασμα.
Κι όμως, η πραγματικότητα διαψεύδει την οικονομική θεωρία. Γιατί συμβαίνει λοιπόν αυτό το πρωτοφανές γεγονός; Απλούστατα επειδή η Γερμανία δεν έχει δικό της νόμισμα. Μπορεί να ζητείται το ευρώ στις διεθνείς αγορές για να αγοραστούν τα περίφημα γερμανικά προϊόντα αλλά αυτό είναι η μία όψη. Η άλλη όψη είναι η αδύναμη, ελλειμματική περιφέρεια, με τον κίνδυνο της ευρωκρίσης να υφέρπει. Η Γερμανία έχει μασκαρέψει το μάρκο σε ευρώ και αντλεί νομισματική ανταγωνιστικότητα, σε βάρος της περιφέρειας.
Η Γερμανία παίζει με την ευρωζωνική περιφέρεια, διατηρώντας την ελλειμματική, παρά τις διαρκείς παραινέσεις ακόμα και από το ΔΝΤ να τονώσει την εγχώρια ζήτησή της για να μικρύνει η ψαλίδα στο εμπορικό ισοζύγιο, είναι η ίδια υποτίθεται που προωθεί τα διάφορα -exit, απολαμβάνοντας τη στρέβλωση των εξαιρετικά υψηλών εμπορικών πλεονασμάτων χωρίς να της ανατιμάται το νόμισμα.
Η γερμανική οικονομία είναι ο μερκαντιλιστικός πυρήνας της ΟΝΕ: συγκεντρώνει όλη τη ρευστότητα της ευρωζώνης και απολαμβάνει τεράστια εμπορικά πλεονάσματα επι σειρά ετών χωρίς να της ανατιμάται το νόμισμα, χωρίς να χάνει δηλαδή σε ανταγωνιστικότητα. Τα συμφέροντά της έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με εκείνα όλων των άλλων.
Τελικά ζούμε ή όχι το οικονομικό μοντέλο του νεο-μερκαντιλισμού στην Ευρωζώνη;

Αλέξης Σμυρλής, οικονομολόγος, μέλος DiEM25

Θέλεις να ενημερώνεσαι για τις δράσεις του DiEM25-ΜέΡΑ25; Γράψου εδώ