Το πρώτο από τέσσερα κείμενα για το νεοφιλελευθερισμό που εξετάζουν το κυρίαρχο αυτή τη στιγμή οικονομικό σύστημα ως προς την προέλευση καθώς τις επιπτώσεις στο παρόν και το μέλλον της κοινωνίας.
Μέρος α’
Τα Οικονομικά της Προσφοράς έχουν επικρατήσει στην καθομιλουμένη να ονομάζονται νεοφιλελευθερισμός. Πρόκειται για μια θεώρηση της οικονομίας που δίνει απόλυτη προτεραιότητα στο επιχειρηματικό κεφάλαιο, προτάσσοντας ως πυρήνα της την ανταγωνιστικότητα, δηλαδή το σχήμα που θέλει την ευημερία του κεφαλαίου(=κερδοφορία) να προηγείται αυτής των ανθρώπων.
Το Ιδεολογικό Υπόβαθρο των Οικονομικών της Προσφοράς
Ο κοινωνικός δαρβινισμός αποτελεί την ιδεολογική βάση του οικονομικού φιλελευθερισμού διδάσκοντας πως ο αξιότερος είναι αυτός που θα ανελιχθεί κοινωνικά, ενώ όσοι αποτύχουν φέρουν οι ίδιοι αποκλειστικά την ευθύνη, ως ανάξιοι για κάτι παραπάνω. Αυτά βέβαια στη θεωρία και σε ακαδημαϊκά μοντέλα επί χάρτου που βασίζονται στην a priori υπόθεση της διαρκούς αναπαραγωγής της κοινωνίας: ας φανταστούμε έναν τεράστιο στίβο με δισεκατομμύρια κουλουάρ όπου όλοι μας στηνόμαστε στην ευθεία και μόλις σημάνει ο αφέτης την εκκίνηση, αρχίζουμε να τρέχουμε και όλα αυτά σε μια διαδικασία που επαναλαμβάνεται αέναα, για κάθε γενιά.
Στις παγιωμένες κοινωνικές συνθήκες όμως, πώς εκφράζεται με πραγματιστικό τρόπο η συγκεκριμένη θεώρηση; Είναι άραγε εξασφαλισμένη η ισοτιμία αναφορικά με τη θέση εκκίνησης στον κοινωνικό στίβο όλων των συμμετεχόντων; Τα παιδιά παραδείγματος χάριν ενός εφοπλιστή εκκινούν από την ίδια θέση με τα παιδιά ενός ανέργου; Ένας ανάπηρος έφηβος μιας φτωχής οικογένειας σε σύγκριση με έναν αντίστοιχο μιας εύπορης; Πώς διασφαλίζεται ότι το περιβάλλον όπου θα ανταγωνιστούμε για να αποδείξουμε την αξία μας είναι κοινό για όλους, παρέχει ακριβώς τις ίδιες ευκαιρίες εκπαίδευσης, πρόσβασης στην υγεία και βασικής διαβίωσης(πρόνοιας) ώστε το παιχνίδι να μην είναι σικέ;
Σε θεωρητικό επίπεδο, εντός των πλαισίων του αστικού πολιτισμού και της επιταγής για κοινωνική ειρήνη με την ύπαρξη της κοινωνικής κινητικότητας, η απάντηση είναι η αναδιανομή του πλούτου μέσω της φορολογίας, και συγκεκριμένα της προοδευτικής φορολογίας, που θα χρηματοδοτεί την εγγυημένη πρόσβαση όλων στις ίσες ευκαιρίες. Προοδευτική θα είναι η φορολόγηση επειδή αυτοί που κατέχουν περισσότερα θα φορολογούνται και περισσότερο, όχι όμως ως ποινή επειδή τα κατάφεραν και πλούτισαν, αλλά ως διασφάλιση πως οι επόμενες γενιές θα έχουν ίσες και ίδιες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και την πρόνοια, πχ δυνατότητες περίθαλψης, ώστε το παιχνίδι να διεξάγεται ισότιμα. Όσοι, μέσω αυτού του συστήματος, επικρατήσουν, αποδειχθούν αξιότεροι και αποκτήσουν περισσότερα, πάλι θα φορολογηθούν παραπάνω ακριβώς για να αναπαράξουν το ίδιο μοντέλο που μέσω αυτού τους δόθηκε η ευκαιρία να αποδείξουν πραγματικά την αξία τους και να μην «πάρει τη θέση τους» κάποιος άλλος, λιγότερο άξιος, μόνο και μόνο λόγω ευνοϊκότερης μικροιστορικότητας, δηλαδή καταγωγής, ασφαλέστερου οικονομικά και μη οικογενειακού περιβάλλοντος, ευκαιριών για σπουδές, δημιουργικό ελεύθερο χρόνο κλπ.
Θα ήταν θεμιτό λοιπόν να περιμένει κανείς πως οι θιασώτες του οικονομικού φιλελευθερισμού όλων των αποχρώσεων να είναι υπέρ της φορολογίας, και συγκεκριμένα της προοδευτικής φορολογίας, ώστε ο ανταγωνισμός που ευαγγελίζονται να διασφαλίζεται. Η παιδεία και η υγεία να αποτελούν δικαιώματα και όχι προνόμια* όσων γεννήθηκαν εύποροι, ώστε όλοι να είναι σε θέση να ανταγωνιστούν για να αποδείξουν την αξία τους με ίσους όρους. Όμως η πραγματικότητα μας διαψεύδει. Οι πιστοί του νεοφιλελευθερισμού όχι μόνο δεν είναι υπέρ, αλλά απορρίπτουν μετά βδελυγμίας κάθε μορφή φορολογίας ονομάζοντάς την μάλιστα «κλοπή». Όχι μόνο δεν συνηγορούν υπέρ της εκπαίδευσης και της πρόσβασης στην υγεία για όλους αλλά αντίθετα είναι υπέρ της πλήρους εμπορευματοποίησής τους, με πρακτικό αποτέλεσμα  να αποκλείονται εντελώς οι γενιές εκείνες που δεν έτυχε να γεννηθούν από εύπορες οικογένειες και έτσι η μοίρα τους να είναι εν πολλοίς προδιαγεγραμμένη, όπως στην εποχή της φεουδαρχίας όπου η κοινωνία ήταν αυστηρά δομημένη σε κλειστές κάστες, με μηδενική κοινωνική κινητικότητα.
*Αρνητικά και Θετικά Δικαιώματα
Τα νεοφιλελεύθερα think tanks, σαν το CATO ή το Mises Institute, που έχουν αναλάβει την προώθηση των οικονομικών της προσφοράς, διακρίνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, που τα ονομάζουν ατομικά και όχι ανθρώπινα, σε αρνητικά και θετικά.
Τα αρνητικά δικαιώματα είναι αυτά που δεν κοστίζουν και συνιστούν αρνήσεις, απαγορεύσεις στο να κάνεις κάτι, από το να σκοτώσεις , να κλέψεις μέχρι να κάνεις διάκριση σε κάποιον βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού. Βέβαια κοστίζουν κι αυτά: αστυνομία, δικαστικό σύστημα, σωφρονιστικό σύστημα.
Θετικά δικαιώματα ονομάζουν αυτά που κοστίζουν, τις παροχές, παιδεία – υγεία – πρόνοια, τα οποία απορρίπτουν ακριβώς επειδή θέλουν αυτά τα δικαιώματα να ιδιωτικοποιηθούν πλήρως και να καταστούν προνόμια εμπορεύσιμα στην αγορά για αυτούς που έχουν να τα “καταναλώσουν”. Για τους υπόλοιπους που δεν έχουν υπάρχει είτε η φιλανθρωπία, που την υποστηρίζουν αναφανδόν οι νεοφιλελεύθεροι και εναλλακτικά ο αποκλεισμός ή ακόμα και ο θάνατος αν μιλάμε για την υγεία, ο κοινωνικός δαρβινισμός σε όλο του το μεγαλείο: “άμα δεν έχεις να πληρώσεις πχ για μια επέμβαση, ψόφα”.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως σε χώρες με περιορισμένα τα θετικά δικαιώματα, το κόστος καταστολής για την διασφάλιση των αρνητικών είναι τεράστιο, τέτοιο που θα κάλυπτε και την διεύρυνση των θετικών δικαιωμάτων στον ευρύτερο πληθυσμό. Οι πεινασμένοι και οι απελπισμένοι δεν έχουν σε μεγάλη εκτίμηση είναι η αλήθεια τις απαγορεύσεις που τους επιβάλλει ο νόμος…
Ο στόχος των νεοφιλελεύθερων πολιτικά είναι να εκπαιδευτεί ο πληθυσμός πως ανθρώπινα δικαιώματα (ατομικά κατά την νεοφιλελεύθερη ορολογία όπως είπαμε) είναι μόνο τα αρνητικά και επουδενί το θετικά. Τα δεύτερα επιδιώκεται να καταστούν στις συνειδήσεις των ανθρώπων ως προνόμια και όχι ως δικαιώματα.
 
Στα μέρη που θα ακολουθήσουν θα εξετάσουμε την Κοινωνική Κινητικότητα, δηλαδή τις ευκαιρίες ανέλιξης και εκπαίδευσης που παρέχει κάθε οικονομικό/κοινωνικό μοντέλο, τα συστήματα υγείας ανάλογα με το βαθμό ιδιωτικοποίησης/εμπορευματοποίησής τους καθώς και στον σταθμισμένο στην ανισοκατανομή του πλούτου Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.
 
Αλέξης Σμυρλής, Οικονομολόγος

Θέλεις να ενημερώνεσαι για τις δράσεις του DiEM25-ΜέΡΑ25; Γράψου εδώ