Ο συνιδρυτής της DiEM25, Srećko Horvat, σε μια λεπτομερή συνέντευξη στο ειδησεογραφικό κανάλι N1 για τις μαζικές φοιτητικές διαδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στη Σερβία.

Τους τελευταίους τρεις μήνες προσπαθούμε να λύσουμε το μεγαλύτερο μυστήριο που εκτυλίσσεται μπροστά μας: Τι συμβαίνει στη Σερβία; Κανείς δεν μπόρεσε να δώσει μια απόλυτα ολοκληρωμένη απάντηση, καθώς εξακολουθούν να λείπουν κρίσιμες λεπτομέρειες. Χωρίς τα συνηθισμένα συνθήματα των εξεγέρσεων (π.χ. “Κάτω η κυβέρνηση!”), η Σερβία είδε την κυβέρνησή της να καταρρέει με απροσδόκητο τρόπο.

Απευθυνόμενοι στον ανώτατο άρχοντα της χώρας με μία μόνο φράση – “Δεν έχετε καμία νομιμοποίηση!” – οι φοιτητές εξώθησαν τον πρόεδρο Aleksandar Vučić να πραγματοποιήσει συγκέντρωση των υποστηρικτών του στη Sremska Mitrovica, αντί να ασχοληθεί με τα αιτήματά τους. Παρόλα αυτά, οι διαδηλώσεις δεν χάνουν τη δυναμική τους, απεναντίας εξαπλώνονται.

Πρόκειται απλώς για μια εξέγερση; Μια αλλαγή του πολιτικού υποδείγματος; Ένα προοίμιο για αλλαγή ηγεσίας ή ακόμη και σε ολόκληρου του συστήματος; Ή για κάτι εντελώς καινούργιο;

Ο σημερινός μου καλεσμένος είχε ανέκαθεν μια απλή πεποίθηση: όσο υπάρχει αδικία, θα υπάρχει αντίσταση. Συζητώ με τον φιλόσοφο, συγγραφέα και πολιτικό ακτιβιστή Srećko Horvat, μόλις δύο ημέρες μετά από μια μεγάλη διαμαρτυρία στο Kragujevac, καθώς αρχίζουν οι προετοιμασίες για μια άλλη μεγάλη διαδήλωση στο Niš.

Το μεγαλύτερο δημοκρατικό κίνημα στην Ευρώπη σήμερα

N1: Παρακολουθείτε στενά τα γεγονότα στη Σερβία τους τελευταίους τρεις μήνες. Όπως ανέφερα στην εισαγωγή, δεν έχουμε ακόμη σαφή απάντηση για το ποια θα είναι η έκβασή τους.  Ίσως από τη δική σου οπτική γωνία, τα πράγματα να φαίνονται λίγο διαφορετικά. Τι θα λέγατε ότι συμβαίνει στη Σερβία;

Srećko Horvat: Πρώτα απ’ όλα, όπως πολλοί στην Κροατία, παρακολουθώ στενά την κατάσταση στη Σερβία. Τους τελευταίους μήνες, το κίνημα της Σερβίας έχει υποστηριχθεί από διάφορα πανεπιστήμια και πόλεις της Κροατίας. Σε μας εδώ κυκλοφορεί κι ένα αστείο: Πώς γίνεται οι Σέρβοι να έχουν βγει στους δρόμους κι εμείς οι Κροάτες να διαμαρτυρόμαστε μένοντας σπίτι; Αυτό αφορά τα μποϊκοτάζ που οργανώνονται τον τελευταίο καιρό στην Κροατία εναντίον μεγάλων καταστημάτων [λόγω ακρίβειας].

Αλλά, πέρα από τα αστεία, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για τις διαμαρτυρίες στη Σερβία και ισχυρή υποστήριξη – όχι μόνο για τους φοιτητές, αλλά για όλους όσοι συμμετέχουν στις καταλήψεις και τις διαδηλώσεις. Θα έφτανα στο σημείο να πω ότι πρόκειται για το πιο σημαντικό δημοκρατικό κίνημα στην Ευρώπη σήμερα. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι το μεγαλύτερο φοιτητικό κίνημα από το 1968.

Και ενώ τα αιτήματά τους μπορεί να ακούγονται απλά, το ζητούμενο δεν είναι απλώς να αλλάξει η κυβέρνηση – πρόκειται για μια βαθιά, συστημική διαμαρτυρία.

Αυτό που με συναρπάζει, ως κάποιον που παρατηρεί από την άλλη πλευρά των συνόρων και έχει περάσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες ασχολούμενος με αυτά τα θέματα – συμπεριλαμβανομένης της δικής μου συμμετοχής στον αποκλεισμό το 2009 της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Ζάγκρεμπ – είναι ο απόλυτος κυνισμός της λεγόμενης Δύσης, αλλά και της Ανατολής.

Ας πάρουμε τη Δύση ως παράδειγμα. Φανταστείτε το εξής διανοητικό πείραμα: αν αυτή τη στιγμή υπήρχαν διαδηλώσεις σε περισσότερες από 200 πόλεις σε όλη τη Γερμανία, με περισσότερα από 60 πανεπιστήμια αποκλεισμένα για πάνω από τρεις μήνες από ένα κίνημα που εφαρμόζει την άμεση δημοκρατία – αυτό θα ήταν η κορυφαία παγκόσμια είδηση. Όλα τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης θα το κάλυπταν.

Αλλά από τότε που παρακολουθώ την κατάσταση, παρατηρώ ότι τα διεθνή μέσα ενημέρωσης άρχισαν να αναφέρονται στις σερβικές διαδηλώσεις πολύ πρόσφατα – μόλις τις τελευταίες μέρες, ίσως δύο εβδομάδες. Το ερώτημα είναι γιατί; Από πού προέρχεται αυτός ο κυνισμός;

Επιπλέον, δεν θα έλεγα ότι πρόκειται απλώς για κυνισμό – έχει να κάνει με συμφέροντα. Η Δύση δεν έχει κανένα πραγματικό συμφέρον από μια δημοκρατική επανάσταση στη Σερβία. Η προτεραιότητά τους είναι το λίθιο.

Ομοίως, μπορούμε να πούμε ότι ούτε ο Πούτιν έχει συμφέρον να υποστηρίξει αυτές τις διαδηλώσεις. Αν και κατηγορεί τη Δύση, το κύριο μέλημά του είναι οι πόροι της Σερβίας. Από γεωπολιτική άποψη, αυτή η εξέγερση κι αυτές οι καταλήψεις είναι απίστευτα σημαντικές.

“Αν αυτό το κίνημα συνέβαινε στη Γερμανία – με 200 πόλεις να συμμετέχουν και 60 πανεπιστήμια να είναι αποκλεισμένα – θα ήταν παγκόσμια είδηση. Αλλά η δημοκρατία στη Σερβία δεν είναι προς το συμφέρον της Δύσης. Τους ενδιαφέρει περισσότερο το λίθιο”.

Μια διαμαρτυρία χωρίς γεωπολιτική υποστήριξη

N1: Ένας τοπικός πολιτικός αναλυτής περιέγραψε τις σερβικές διαμαρτυρίες ως “γεωπολιτικά ορφανά”. Σε αντίθεση με προηγούμενες εξεγέρσεις, καμία μεγάλη δύναμη δεν τις υποστηρίζει. Συμφωνείτε;

Horvat: Κατά κάποιον τρόπο ναι, και νομίζω ότι αυτό είναι απολύτως κατανοητό. Μόλις αναφερθήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη Ρωσία. Πιθανώς παρακολουθήσατε τη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια τις τελευταίες ημέρες, όπου συζητήθηκε και το ποιος θα μπορούσε να είναι ο επόμενος πρέσβης των ΗΠΑ στη Σερβία. Ο επικρατέστερος υποψήφιος, ο Rod Blagojevich, πέρασε οκτώ χρόνια στη φυλακή για διαφθορά, και τώρα μπορεί να διοριστεί πρέσβης σε μια χώρα που διαμαρτύρεται κατά της διαφθοράς εδώ και τρεις μήνες.

Αν δείτε τη γεωπολιτική κατάσταση στο σύνολό της, θα μπορούσε να είναι μια σουρεαλιστική σκηνή – αυτό που ορισμένοι αποκαλούν “Ριβιέρα του Τραμπ“, που εκτείνεται από τη Γάζα μέχρι το αρχηγείο του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων στο Βελιγράδι. Όπου κι αν κοιτάξει κανείς, βλέπει τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Δύσης, της ΕΕ, της Ρωσίας, της Κίνας και των ΗΠΑ.

Και σε αυτό το πλαίσιο, αυτές οι διαμαρτυρίες -στην ηγεσία των οποίων βρίσκονται κυρίως φοιτητές- είναι ένα εξαιρετικό γεγονός, ακριβώς επειδή είναι γεωπολιτικά ορφανά. Δεν εξυπηρετούν τα στρατηγικά συμφέροντα καμίας μεγάλης δύναμης. Στην πραγματικότητα, οι παγκόσμιοι παίκτες θα προτιμούσαν να δουν τη Σερβία να παραμένει υπό την κυριαρχία ενός ισχυρού άνδρα – όπως ακριβώς έχουν προτιμήσει με πολλούς άλλους αυταρχικούς ηγέτες στο παρελθόν.

“Αυτές οι διαδηλώσεις αποτελούν μαζικό γεγονός ακριβώς επειδή είναι “γεωπολιτικά ορφανά” – δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα καμίας μεγάλης δύναμης. Οι παγκόσμιοι παίκτες προτιμούν να διατηρήσουν το status quo”.

N1: Κατά κάποιον τρόπο, ο Vučić φαίνεται να είναι το τέλειο παράδειγμα της γεωπολιτικής δυναμικής της εποχής μας – πολύ περισσότερο από τους φοιτητές, δεν νομίζεις;

Horvat: Απολύτως. Και όμως, οι φοιτητές είναι η πραγματική πρωτοπορία αυτής της στιγμής – όχι μόνο στη Σερβία, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη – επειδή αναβίωσαν μια μορφή οργάνωσης που δεν είναι, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, μια εισαγόμενη ιδέα από την Κροατία. Υπήρχε εδώ πολύ νωρίτερα.

Η πρώτη ανοιχτή συνέλευση (plenum) στη Σερβία, αν δεν κάνω λάθος, πραγματοποιήθηκε το 2006 στη Φιλοσοφική Σχολή του Βελιγραδίου. Αν οι Σέρβοι ηγέτες επιμένουν ότι αυτή η μορφή άμεσης δημοκρατίας έχει εισαχθεί από την Κροατία, τότε με την ίδια λογική θα μπορούσαμε να πούμε ότι εισήχθη από τη Γαλλία. Στο κάτω κάτω, θυμούνται την Παρισινή Κομμούνα του 1871; Ήδη από τότε εφάρμοζαν ανοικτές συνελεύσεις, εργατικά συμβούλια και άμεση δημοκρατία.

Αν πάμε ακόμη πιο πίσω στην ιστορία, υπάρχει ένα βιβλίο που εκδόθηκε τόσο στη Σερβία όσο και στην Κροατία – Η αυγή των πάντων, του Βρετανού αρχαιολόγου David Wengrow και του ανθρωπολόγου David Graeber – το οποίο υποστηρίζει ότι οι κοινωνίες πειραματίζονται εδώ και χιλιάδες χρόνια με πολύ πιο προοδευτικές μορφές δημοκρατίας.

Οπότε αυτό που κάνουν σήμερα οι Σέρβοι φοιτητές δεν είναι μια μεμονωμένη ή ξένη ιδέα. Χτίζουν πάνω σε μια παράδοση αιώνων -ίσως και χιλιετιών- ανθρώπων που αγωνίζονται να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση του παρόντος και του μέλλοντός τους.

Δεν είναι μια ακόμη διαμαρτυρία – είναι μια συστημική πρόκληση

N1: Η προσπάθεια της κυβέρνησης να απαξιώσει τις ανοιχτές συνελεύσεις χαρακτηρίζοντάς τες ως χειραγωγημένα πολιτικά εργαλεία είναι εντελώς αβάσιμη – αυτό είναι ξεκάθαρο. Αλλά αυτό που έχει πλέον ανυψωθεί στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο, ιδιαίτερα μετά το συλλαλητήριο στη Sremska Mitrovica, είναι ο ισχυρισμός ότι πρόκειται για μια λεγόμενη έγχρωμη επανάσταση. Ο Vučić απειλεί τώρα ότι θα πολεμήσει κατά των έγχρωμων επαναστάσεων παντού, λέγοντας ότι δεν θα επιτρέψει σε τέτοιες εξεγέρσεις να λάβουν καμία υποστήριξη. Μάλιστα, μόλις πριν από λίγες ημέρες ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να γράψει βιβλίο για το πώς νίκησε μια έγχρωμη επανάσταση.

Τώρα, παραδοσιακά, οι έγχρωμες επαναστάσεις ήταν κινήματα που αγωνίζονταν για τις δημοκρατικές αξίες, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ενάντια σε δικτατορίες και απολυταρχίες, για τα πολιτικά και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατά τη γνώμη σας, τι πραγματικά συμβαίνει εδώ;

Horvat: Πρώτον, ας θυμηθούμε τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις στη Γεωργία. Θα θυμάστε ότι στα τέλη του περασμένου έτους, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρθηκε δημοσίως σε αυτές τις διαδηλώσεις, λέγοντας ότι ο γεωργιανός λαός αγωνίζεται για τη δημοκρατία.

Τώρα, έχετε ακούσει την Ursula von der Leyen – ή οποιονδήποτε άλλο Ευρωπαίο ηγέτη – να λέει ότι ο σερβικός λαός αγωνίζεται για τη δημοκρατία; Δεν τους έχετε ακούσει. Και, για άλλη μια φορά, επιστρέφουμε στα ίδια θέματα: λίθιο, πόροι και γεωπολιτικά συμφέροντα.

Όταν ακούς τόσο τον Πούτιν όσο και τον Vučić να χρησιμοποιούν τη φράση “έγχρωμη επανάσταση” και, ταυτόχρονα, βλέπεις τον κυνισμό και τη σιωπή των ευρωπαϊκών ελίτ, μπορείς να είσαι απολύτως βέβαιος ότι δεν πρόκειται για έγχρωμη επανάσταση – με την έννοια αυτών των προηγούμενων κινημάτων, ορισμένα από τα οποία καθοδηγούνταν πράγματι από ξένες μυστικές υπηρεσίες.

Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι αυτό που συμβαίνει στη Σερβία διαφέρει θεμελιωδώς από προηγούμενες έγχρωμες επαναστάσεις. Δεν πρόκειται απλώς για έναν αγώνα για τη δημοκρατία με τη συμβατική έννοια, ούτε απλώς για μια διαμαρτυρία κατά της απολυταρχίας ή για την ελευθερία του λόγου και τα πολιτικά δικαιώματα.

Από ό,τι έχω παρατηρήσει, πρόκειται για ένα αντισυστημικό κίνημα.

Όταν λέω αντισυστημικό, εννοώ ότι οι φοιτητές δεν πιστεύουν πλέον στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία με τον τρόπο που λειτουργεί σήμερα – δηλαδή ότι κάθε τέσσερα χρόνια εναλλάσσουμε τα πολιτικά πρόσωπα μεταξύ πρωθυπουργού και προέδρου, χωρίς όμως να αλλάζει κάτι ουσιαστικά. Δεν πιστεύουν πλέον ότι αυτή είναι μια ουσιαστική μορφή δημοκρατίας. Και έχουν απόλυτο δίκιο.

Γιατί αν κάνουμε ένα βήμα πίσω και κοιτάξουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Ρωσία ή την Κίνα, πουθενά δεν βλέπουμε το είδος της δημοκρατίας που πραγματικά επιδιώκουν οι άνθρωποι.

Αυτό είναι το γεωπολιτικό κενό στο οποίο βρισκόμαστε. Και αυτή τη στιγμή, οι Σέρβοι φοιτητές δεν αντιστέκονται απλώς στο υπάρχον σύστημα – προσφέρουν μια ριζικά δημοκρατική εναλλακτική λύση.

“Αυτό το κίνημα δεν αφορά μόνο τη δημοκρατία έναντι της απολυταρχίας. Πρόκειται για την αμφισβήτηση ολόκληρου του συστήματος – οι φοιτητές δεν πιστεύουν πλέον ότι η εναλλαγή ηγετών κάθε τέσσερα χρόνια είναι πραγματική δημοκρατία”.

Οι φοιτητές έχουν ήδη πετύχει

N1: Σωστά. Αλλά σε ποιο βαθμό μπορεί ρεαλιστικά να πετύχει αυτό το κίνημα, δεδομένων των συνθηκών; Όταν λέω να πετύχει, εννοώ αυτή την εξέγερση που αποκαλείτε αντισυστημική.

Horvat: Πιστεύω ότι έχουν ήδη πετύχει. Δεν πρέπει να υποτιμούμε τη σημασία αυτών των τριών μηνών πολιτικής αφύπνισης.

Αυτοί οι νέοι, ό,τι κι αν λέω εγώ, είναι πιο έξυπνοι από μένα. Καταλαβαίνουν καλύτερα. Αυτοί είναι που στέκονται στα οδοφράγματα – όχι εγώ. Και μέσα σε αυτούς τους τρεις μήνες έχουν υποστεί μια βαθύτερη εκπαιδευτική μεταμόρφωση απ’ ό,τι αν φοιτούσαν σε οποιοδήποτε πανεπιστήμιο ή σχολείο.

Επειδή έμαθαν μέσα από τη βιωμένη εμπειρία τους – πορευόμενοι από το Βελιγράδι έως το Νόβι Σαντ – τι σημαίνει να στέκονται ενωμένοι, να οργανώνονται μαζί, να αγωνίζονται μαζί για δικαιοσύνη. Όχι απλώς να εναντιώνεσαι σε κάτι, αλλά να υποστηρίζεις κάτι.

Κατά κάποιον τρόπο, έχουν αναζωπυρώσει κάτι που κάποτε είχαμε σε αυτή την περιοχή – αλληλεγγύη, αυτοοργάνωση, ακόμη και στοιχεία αυτοδιαχείρισης. Και ανεξάρτητα από το πόσο ελαττωματική ήταν η αυτοδιαχείριση στο παρελθόν, ανεξάρτητα από τις αποτυχίες της, αυτή η παράδοση δεν είναι ξένη στα μέρη μας.

Θυμηθείτε την αντίσταση κατά των Ναζί, κατά των φασιστών, κατά των Ουστάσε, κατά των Τσέτνικ. Σκεφτείτε αυτόν τον αγώνα, από το 1943 και μετά, όταν αναδύθηκαν αυτοοργανωμένα συμβούλια από το Jajce μέχρι τη Foča, μέχρι το νησί Vis. Υπήρχαν θέατρα, πολιτιστικές ομάδες, μαθήματα που γίνονταν μέσα σε σπηλιές.

Αυτό που παρακολουθούμε τώρα είναι, πιστεύω, μια άλλη μορφή αυτοεκπαίδευσης, που δεν πρέπει να υποτιμάται.

Και είτε η σημερινή κυβέρνηση πέσει είτε όχι, ή, στη χειρότερη περίπτωση, αν υπάρξει αιματοχυσία, αυτό δεν σημαίνει ότι απέτυχαν. Τα γεγονότα αυτά αποτελούν μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης ιστορικής ακολουθίας, κάτι που αναμφίβολα θα διαμορφώσει τα επόμενα χρόνια.

Οι φοιτητές που ηγούνται αυτού του κινήματος, μαζί με όσους έχουν ενταχθεί σε αυτό, θα διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στον μετασχηματισμό της κοινωνίας.

“Μέσα σε τρεις μήνες οι φοιτητές πέρασαν μια εκπαιδευτική επανάσταση βαθύτερη από οτιδήποτε θα μπορούσαν να ζήσουν ολόκληρα χρόνια στο πανεπιστήμιο. Έμαθαν τι σημαίνει να υποστηρίζεις κάτι, όχι απλώς να εναντιώνεσαι σε κάτι”.

Δάκρυα σε όλη την περιοχή – τι σημαίνουν;

N1: Δεν μπορώ να μην ρωτήσω: Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στη Σερβία, ολόκληρη η ευρύτερη περιοχή δείχνει την υποστήριξή της. Οι πολίτες από το Σπλιτ έως το Σαράγεβο, από το Μαυροβούνιο έως το Κοσσυφοπέδιο, στέκονται αλληλέγγυοι. Δες μόνο εκείνο το πανό στο Σπλιτ γραμμένο στα κυριλλικά – αυτό από μόνο του είναι ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια.

Αλλά αυτό που βρίσκω εντυπωσιακό σε αυτές τις διαμαρτυρίες, τόσο στη Σερβία όσο και σε ολόκληρη την περιοχή, είναι το συλλογικό κλάμα. Είναι σαν οι άνθρωποι να είναι συγκλονισμένοι – όχι μόνο από θλίψη, αλλά ίσως και από ανακούφιση, από τη συνειδητοποίηση ότι επιτέλους έκαναν ένα βήμα μπροστά. Είναι θλίψη; Είναι χαρά; Είναι κάποια βαθιά συναισθηματική απελευθέρωση που απλά δεν μπορεί να συμβεί χωρίς δάκρυα;

Το βλέπω αυτό σε όλη την περιοχή μας. Πώς το ερμηνεύεις;

Horvat: Πιστεύω ότι είναι μια αντίδραση στη λεγόμενη μετάβαση – μια διαδικασία που έχει πλέον τραβήξει πάνω από 30 χρόνια και μοιάζει ατελείωτη. Και όπως γνωρίζουμε, στην πραγματικότητα, αυτή η μετάβαση δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά τη λεηλασία της δημόσιας περιουσίας – από την κρατική ιδιοκτησία σε ιδιωτικά χέρια.

Μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές για μένα ήταν όταν είδα έναν φαρμακοποιό στο Βελιγράδι – όπου τα φαρμακεία επίσης συμμετέχουν στις διαμαρτυρίες – να κρατάει μια πινακίδα που έγραφε: “Το φάρμακο δεν είναι εμπόρευμα”.

Αυτό μου θύμισε αμέσως ένα από τα κύρια συνθήματα των φοιτητικών διαδηλώσεων του 2009 στο Ζάγκρεμπ, όταν περισσότερες από 20 σχολές είχαν καταληφθεί και η Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών είχε αποκλειστεί για 35 ημέρες. Το σύνθημα τότε ήταν: “Η γνώση δεν είναι εμπόρευμα”.

Και όταν βάζεις αυτά τα δύο συνθήματα δίπλα-δίπλα – “Το φάρμακο δεν είναι εμπόρευμα” και “Η γνώση δεν είναι εμπόρευμα” – γίνεται σαφές γιατί οι διαμαρτυρίες στη Σερβία έχουν τόσο μεγάλη απήχηση και εκτός των συνόρων της.

Επειδή όλοι μας – στην Κροατία, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Κοσσυφοπέδιο – είμαστε θύματα της ίδιας μετάβασης, της ίδιας διαδικασίας ιδιωτικοποίησης.

Στην Κροατία ξεκίνησε με την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Καταφέραμε να την επιβραδύνουμε για λίγο, αλλά τώρα επανήλθε στο τραπέζι. Μόλις τις προάλλες οι φοιτητές της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών στο Ζάγκρεμπ επανασύστησαν μια ανοιχτή συνέλευση για να αγωνιστούν ενάντια στην αύξηση των διδάκτρων και των φοιτητικών τελών. Υπάρχουν ακόμη και συζητήσεις για νέες καταλήψεις.

Τη δεκαετία του 1990, ενώ άνθρωποι πέθαιναν στα πεδία των μαχών σε όλη την περιοχή, τα εργοστάσια λεηλατούνταν και ιδιωτικοποιούνταν. Στη συνέχεια ήρθε η σειρά των φυσικών πόρων. Μετά η παιδεία. Στη συνέχεια η υγεία. Και τώρα, το μήνυμα των διαδηλώσεων είναι σαφές: το φάρμακο δεν είναι εμπόρευμα.

Έτσι, ενώ οι συγκεκριμένες αιτίες για τους αποκλεισμούς και τις καταλήψεις στη Σερβία μπορεί να διαφέρουν από εκείνες των διαδηλώσεων του 2009 στην Κροατία, αποτελούν, με τον τρόπο τους, αυτό που ο Χέγκελ θα αποκαλούσε συγκεκριμένη καθολικότητα – είναι η έκφραση ενός αγώνα που μας ενώνει όλους, ενός αγώνα που αποκαλύπτει τα κοινά μας προβλήματα.

Και πιστεύω ότι οι μέθοδοι που βλέπουμε στη Σερβία – είτε πρόκειται για καταλήψεις, είτε για αποκλεισμούς, είτε ακόμη και για μποϊκοτάζ – είναι βήματα προς ένα νέο είδος πολιτικής οργάνωσης. Που αναδύεται σε ένα πλαίσιο όπου οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πλέον στα παλιά κόμματα, στα νέα κόμματα, στην αντιπολίτευση ή σε οποιαδήποτε από τις παραδοσιακές πολιτικές δομές.

Μπορούμε να επιστρέψουμε στην παλιά κανονικότητα;

Ν1: Αυτό ακριβώς θέλω να σας ρωτήσω – πιστεύετε ότι μετά από όλα αυτά, υπάρχει επιστροφή; Οι φοιτητές έχουν κατά κάποιο τρόπο αποκτήσει το δικαίωμα να επαναστατούν, παρόλο που το δικαίωμα αυτό κατοχυρώνεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το πήραν στα χέρια τους, και αυτό το κίνημα έχει διαχυθεί σε ολόκληρη την περιοχή, όπου οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τα ίδια προβλήματα.

Για δεκαετίες, οι κυβερνήσεις μας μάς κράτησαν παγιδευμένους στις αφηγήσεις των πολέμων του παρελθόντος. Αλλά τώρα, μετά από αυτές τις διαμαρτυρίες – ανεξάρτητα από την έκβασή τους, είτε πετύχουν είτε όχι – μπορούμε πραγματικά να επιστρέψουμε σε εκείνη τη μαύρη τρύπα;

Horvat: Φυσικά, μπορείς πάντα να επιστρέψεις στη μαύρη τρύπα. Ακόμα και στη φυσική, η μαύρη τρύπα είναι κάτι που σε τραβάει μέσα, ό,τι κι αν κάνεις.

Και φυσικά, τα πράγματα μπορούν να πάρουν ακόμη πιο σκοτεινή τροπή. Δεν καταλήγει κάθε κοινωνικός μετασχηματισμός σε χειραφέτηση. Η ιστορία μάς δείχνει ότι αυτές οι στιγμές ανατροπής συχνά αξιοποιούνται από τους φασίστες. Αρκεί να ρίξετε μια ματιά στον Gabriele D’Annunzio και την κατάληψη της Ριέκα το 1919 – ένα γεγονός που ο Igor Bezinović διερεύνησε πρόσφατα στην πολυβραβευμένη ταινία του. Είχατε μια μεταπολεμική κατάσταση, μια κοινωνία γεμάτη λιποτάκτες, οικονομική απελπισία, υπερπληθωρισμό, και τότε έρχεται ένας προφήτης που αυτοανακηρύσσεται σε νέο ηγέτη.

Τώρα, δεν λέω ότι αυτό θα συμβεί απαραίτητα στη Σερβία, αλλά θέλω να πω το εξής: πέρα από τη μαύρη τρύπα, υπάρχει πάντα η πιθανότητα για κάτι ακόμη χειρότερο.

Τούτου λεχθέντος, όπως έχω ήδη τονίσει, δεν πρέπει να υποτιμήσουμε την πολιτική αφύπνιση που έχει συντελεστεί. Αυτό το κίνημα δεν αφορά πλέον μόνο τους φοιτητές – έχει αναπτυχθεί πολύ πέρα από αυτό. Από τα φαρμακεία μέχρι τους αγρότες, έχει διαπεράσει κάθε στρώμα της κοινωνίας.

Τους τελευταίους μήνες αυτό συμβαίνει συνεχώς. Δεν είναι απλώς μια στιγμή, δεν είναι απλώς ένα περαστικό κύμα. Έχει εξαπλωθεί πέρα από τον λεγόμενο εσωτερικό κύκλο του Βελιγραδίου, φτάνοντας στο Νόβι Σαντ, στο Κραγκούγεβατς και – έτσι ακούω – σύντομα και στο Νις.

Δεν είναι κάτι που θα εξαφανιστεί από τη μια μέρα στην άλλη.

Ν1: Όταν μιλάω για επιστροφή, εννοώ επίσης την περιοχή στο σύνολό της – την περιοχή που έχει παγιδευτεί σε πολεμικές αφηγήσεις για δεκαετίες, αφηγήσεις που οι κυβερνήσεις μας χρησιμοποιούν για να μας κρατούν διαιρεμένους.

Αλλά τώρα, οι Σέρβοι φοιτητές – και οι αντιδράσεις από διάφορες γειτονικές χώρες – φαίνεται ότι έσπασαν αυτόν τον κύκλο, τουλάχιστον για μια στιγμή. Ακόμη και ο αποκλεισμός των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, που ξεκίνησε από τη Σερβία, έχει πλέον αγκαλιαστεί ως περιφερειακή δράση. Φαίνεται ότι, για πρώτη φορά εδώ και πολύ καιρό, οι απλοί άνθρωποι – και όχι οι κυβερνήσεις – σημειώνουν πρόοδο από κοινού.

Πιστεύεις ότι αυτά τα βήματα προς τα εμπρός μπορούν να γίνουν μόνιμα; Ή υπάρχει ακόμα πιθανότητα να επιστρέψουμε στην παλιά στασιμότητα, στις εθνικιστικές διαιρέσεις και στο αμοιβαίο μίσος;

Horvat: Αυτός ο κίνδυνος υπάρχει πάντα.

Είχα την τύχη -ή την ατυχία- να γίνω μάρτυρας πολλών κινημάτων διαμαρτυρίας κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Από την Ελλάδα μέχρι το Occupy Wall Street, από την Τυνησία μέχρι την Αίγυπτο, από τα φοιτητικά μπλόκα στην Κροατία και όχι μόνο. Κοιτάξτε τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα – υπήρξε ένα απίστευτο κύμα ενθουσιασμού, και όμως στο τέλος είδαμε πόσο γρήγορα συνθηκολόγησαν με το ευρωπαϊκό κατεστημένο και τις τράπεζες.

Γι’ αυτό, ενώ πρέπει να υποστηρίξουμε οπωσδήποτε αυτό το κίνημα, πρέπει επίσης να κάνουμε ένα βήμα πίσω για λίγο και να σκεφτούμε κριτικά. Ο ενθουσιασμός μπορεί να μετατραπεί σε εξάντληση. Η ενέργεια μπορεί να εξασθενήσει. Και τα αιτήματα για πραγματική αλλαγή μπορεί να μην πραγματοποιηθούν ποτέ.

Γιατί; Επειδή αυτό για το οποίο μιλάμε εδώ δεν είναι απλώς ένα περιφερειακό ζήτημα. Αυτή η τάση – του υφέρποντος αυταρχισμού, της οικονομικής στασιμότητας, της ανόδου των ακροδεξιών κινημάτων – συμβαίνει παντού.

Κοιτάξτε τη Γερμανία. Ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο υποστηρίζει την Εναλλακτική για τη Γερμανία, ένα νεοναζιστικό κόμμα. Κοιτάξτε την αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση των κοινωνιών παγκοσμίως, την ομαλοποίηση της πολιτικής βίας. Κοιτάξτε τον Τραμπ, ο οποίος μιλάει ανοιχτά στην τηλεόραση για τη μετεγκατάσταση δύο εκατομμυρίων ανθρώπων από τη Γάζα, ο οποίος θέλει να αγοράσει τη Γροιλανδία, ή αβίαστα προτείνει τη μετονομασία του Κόλπου του Μεξικού.

Αυτό δεν αφορά μόνο τα Βαλκάνια. Είναι μια παγκόσμια τάση.

Φυσικά, η περιοχή μας έχει τη δική της μοναδική ιστορία. Ζούμε εδώ, την καταλαβαίνουμε. Ξέρουμε ότι όταν οι κυβερνώντες θέλουν να αποσπάσουν την προσοχή από τα οικονομικά ζητήματα, πάντα επιστρέφουν στην παράδοση, την εθνική ταυτότητα και τις παλιές συγκρούσεις.

Αλλά υπάρχει κάτι ακόμα πιο βαθύ από τον εθνικισμό που παίζει εδώ – ο ίδιος ο καπιταλισμός.

Η φιλελεύθερη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όπως την ξέρουμε, είναι προϊόν του καπιταλισμού. Και στο τέλος, είσαι πάντα παγιδευμένος στον ίδιο κύκλο.

Γιατί τι συμβαίνει μετά από ένα τέτοιο κίνημα; Τι συμβαίνει μετά την πτώση ενός καταπιεστικού ηγέτη;

Συνήθως, η αντιπολίτευση συσπειρώνεται, παίρνει τη θέση του και ο κύκλος επαναλαμβάνεται. Ένα ριζοσπαστικό δημοκρατικό κίνημα τελικά απορροφάται από το σύστημα, μετασχηματίζεται ξανά στην ίδια αντιπροσωπευτική δημοκρατία που ποτέ δεν αμφισβητεί πραγματικά ποιος κατέχει τι, ποιος ελέγχει τι, πώς κατανέμονται οι πόροι.

Αυτός είναι ο μεγαλύτερος φόβος μου.

Αλλά αυτό που μου δίνει ελπίδα είναι ότι βλέπω πολλούς μαθητές σήμερα που το καταλαβαίνουν αυτό. Δεν αντιτίθενται απλώς στη διαφθορά με μια αφηρημένη έννοια – αναγνωρίζουν ότι η διαφθορά δεν είναι απλώς μια παρεκτροπή του συστήματος, αλλά ένα εγγενές χαρακτηριστικό του καπιταλισμού.

Και όχι μόνο του καπιταλισμού – η διαφθορά υπάρχει και στον σοσιαλισμό. Αλλά αυτή είναι μια ξεχωριστή συζήτηση. Πάντως, στον πυρήνα του, πρόκειται για ένα συστημικό ζήτημα.

Και αυτό που βλέπω τώρα, σε αυτό το κίνημα, είναι ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να το καταλαβαίνουν αυτό.

“Για δεκαετίες, οι βαλκανικές κυβερνήσεις κρατούσαν τους ανθρώπους παγιδευμένους σε πολεμικές αφηγήσεις. Αυτές οι διαμαρτυρίες σπάνε αυτόν τον κύκλο, δείχνοντας ότι οι αγώνες μας είναι ίδιοι”.

Ένα κίνημα που μπορεί να διαμορφώσει το μέλλον

N1: Πρέπει να επαναφέρω αυτή τη συζήτηση στην Ευρώπη καθώς ολοκληρώνουμε. Πιθανόν να έχεις δει τις πρόσφατες συζητήσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ευρωβουλευτές από την Κροατία, τη Σλοβενία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες εξέφρασαν την υποστήριξή τους στους Σέρβους φοιτητές. Αλλά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέμεινε σιωπηλή.

Το έχουμε ξαναδεί αυτό. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήθελε να στηρίξει τη σερβική αντιπολίτευση μετά την εκλογική νοθεία των προηγούμενων ετών, αλλά τελικά δεν προέκυψε τίποτα.

Πιστεύεις ότι αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά; Μπορεί αυτό το κίνημα – που είναι πολύ μεγαλύτερο από τις διαδηλώσεις κατά του λιθίου ή τις κινητοποιήσεις Η Σερβία κατά της βίας– να ωθήσει τελικά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δράσει, τουλάχιστον όσο έκανε για να υποστηρίξει τους διαδηλωτές στη Γεωργία;

Horvat: Δεν είμαι σίγουρος.

Κάποια στιγμή, η πραγματικότητα θα αλλάξει: όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ευρωπαϊκό κατεστημένο πεισθούν ότι η σημερινή σερβική κυβέρνηση δεν έχει μέλλον.

Όταν έρθει αυτή η στιγμή, θα αρχίσουν να αναζητούν νέους συμμάχους. Όχι λόγω δημοκρατικών αρχών, αλλά επειδή τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και η αυτοκινητοβιομηχανία της Γερμανίας χρειάζονται το σερβικό λίθιο. Προτεραιότητά τους είναι να διατηρήσουν τη γνωστή κανονικότητα.

Και, φυσικά, η Σερβία παραμένει γεωπολιτικά τοποθετημένη μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ Ρωσίας, Κίνας και ΕΕ.

Επομένως, ναι, κάποια στιγμή θα προσφέρουν την υποστήριξή τους – όπως έκαναν και στη Γεωργία. Αλλά δεν νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να επιδιώξουν οι φοιτητές.

N1: Αλλά δεν υπολογίζουν στην Ευρώπη ούτως ή άλλως. Αυτό είναι το πρώτο μεγάλο κίνημα διαμαρτυρίας στη Σερβία στο οποίο δεν αναφέρεται καν η ΕΕ. Κανείς δεν ζητά παρέμβαση της ΕΕ στις συγκεντρώσεις.

Horvat: Ακριβώς. Και έχω ήδη εξηγήσει το γιατί.

Οι άνθρωποι στη Σερβία βλέπουν πώς αντιδρά η Ευρώπη – ή μάλλον πώς δεν αντιδρά. Αλλά πρέπει επίσης να είμαστε προσεκτικοί. Η εναλλακτική λύση δεν βρίσκεται ούτε στη Ρωσία ούτε στην Κίνα.

Αυτό καθιστά την κατάσταση αυτή ακόμη πιο μοναδική, πιο επισφαλή και, κατά κάποιο τρόπο, πιο απομονωμένη γεωπολιτικά.

Πιστεύω όμως ότι το μέλλον αυτού του κινήματος δεν είναι να περιμένουμε την υποστήριξη της ΕΕ, αλλά να συνδεθούμε με άλλα κινήματα.

Κοιτάξτε τη Γερμανία – εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν κατά του AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία). Κοιτάξτε τα εργατικά κινήματα σε όλη την Ευρώπη.

Φυσικά, πρόκειται για ένα τεράστιο εγχείρημα και κανείς δεν περιμένει από τους φοιτητές να το φέρουν σε πέρας μόνοι τους.

Αλλά αυτό που κάνουν αυτή τη στιγμή δείχνει τον δρόμο προς τα εμπρός.

Αν η Ευρώπη θέλει μέλλον, θα πρέπει να τους κοιτάξει.

“Αν η Ευρώπη θέλει να έχει μέλλον, πρέπει να κοιτάξει αυτούς τους φοιτητές. Δείχνουν τον δρόμο”.

Θέλεις να ενημερώνεσαι για τις δράσεις του DiEM25-ΜέΡΑ25; Γράψου εδώ