Για χρόνια, τα σημάδια ήταν εμφανή. Το Κόμμα του Τσαγιού (Tea Party) στις ΗΠΑ. Η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα. Το AfD στη Γερμανία. Η αμείλικτη άνοδος του UKIP στο Ηνωμένο Βασίλειο κ.λπ. Είδαμε τα σημάδια. Αναλύσαμε τα ιστορικά και πολιτικά τους αίτια. Αναπτύξαμε μια κοσμοπολίτικη ρητορική για το πώς είναι δυνατή μια «άλλη» Ευρώπη, ένας «άλλος» κόσμος.
Ομως, είμαστε ασυγχώρητοι, γιατί παραλείψαμε το πιο σημαντικό πράγμα για όλα αυτά: ότι όλοι εκείνοι που βρίσκονται στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδας αναλώνονται από τη βαθιά δυσαρέσκεια που αισθάνονται και δεν έχουν διάθεση για πολυπλοκότητα, δεν έχουν χρόνο για σοφιστικέ και πολύπλοκες αναλύσεις ή για υψηλές πολιτικές ατζέντες.
Εκεί που αποτύχαμε, πέτυχε η Δεξιά: βρήκε έναν τρόπο να αξιοποιήσει τη βαθιά δυσαρέσκεια. Και η λύση ήταν απλή: Απλότητα! Η εθνικιστική, τοπικιστική Δεξιά προσφέρει ακριβώς αυτό: Απλότητα.
Εκατομμύρια εργαζόμενων Αμερικανών αισθάνονται ότι είναι αναλώσιμοι, ότι απορρίπτονται, περιφρονούνται, παραμελούνται.
Είδαμε ότι δεν χρειάζονται τίποτε άλλο από ένα νεύμα του χεριού του Τραμπ, για να φανταστούν ότι είναι δυνατόν να απαλλαγούν από όλα τα πιεστικά προβλήματα και να ελπίσουν ξανά σε ένα καλύτερο μέλλον.
Είναι απόλυτα κατανοητό ότι αυτό που θέλουν είναι ελπίδα και ακολουθούν οποιονδήποτε ισχυρίζεται ότι μπορεί να τους τη δώσει με μια απλή πρόταση: «Ξαναπάρτε τον έλεγχο της χώρας σας». «Κάντε την Αμερική σπουδαία ξανά».
Σε μια εποχή κορεσμένη από τα ΜΜΕ, αυτού του είδους η ατάκα κολλάει σαν το σκατό στο παπούτσι… ενώ η δική μας ακατάσχετη φλυαρία, των φιλελεύθερων, δημοκρατών, μαρξιστών, ουτοπιστών κ.λπ. είναι πολύ ασαφής και δυσνόητη.
Τα πράγματα έχουν γίνει τόσο άσχημα για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα που αισθάνονται ελεύθερα με την έννοια της Τζάνις Τζόπλιν και του Νίκου Καζαντζάκη: ελευθερία σαν να λέμε «δεν έχω τίποτα άλλο να χάσω».
Πράγματι, είναι διατεθειμένοι να χάσουν ό,τι τους έχει απομείνει, αν μπορέσουν, κατά την πορεία, να εκφράσουν την οργή τους ψηφίζοντας κάποιον που μπορεί να δαγκώσει όλους εκείνους τους οποίους οι ίδιοι θεωρούν υπεύθυνους για τη δική τους απώλεια ελέγχου.
Πρόκειται για επανάσταση, αλλά όχι όπως τη γνωρίζουμε, όχι αυτή που θέλαμε, οραματιζόμασταν ή ξέρουμε να ακολουθούμε. Τα γεγονότα είναι απλά αλλά δεν ειπώθηκαν ποτέ απλά: εδώ και τρεις δεκαετίες, το 20% των πλουσιότερων έκανε ό,τι ήθελε εναντίον του 80% των ανθρώπων σχεδόν χωρίς εξαίρεση.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, όταν η πρώτη μεταπολεμική καπιταλιστική φάση τελείωσε (με την κατάρρευση του συστήματος Μπρέτον – Γουντς, εμπνευσμένου από το New Deal), όσοι βασίζονταν στους μισθούς τους για να ζήσουν, έχασαν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους.
Τα περισσότερα κέρδη από την τεχνολογία, την παραγωγικότητα, την παγκοσμιοποίηση πήγαν στο 1% της κοινωνίας και τίποτε στο 80%. Ο κόσμος μπορεί να αντέξει τη φτώχεια, όχι όμως και την ταπείνωση, δεν αντέχει να του κουνάνε το δάχτυλο άνθρωποι με γιοτ, κλαμπ του γκολφ και Μερσεντές, λέγοντας ότι φταίει αυτός για τη φτώχεια του.
Ακόμα χειρότερα, όλα τα παραδοσιακά κόμματα προσφέρουν μικρές παραλλαγές ενός συστήματος που έχει αποτύχει για το 80% του κόσμου. Πρέπει να είμαστε περισσότερο ριζοσπάστες για να τους τραβήξουμε πίσω, μακριά από τις Σειρήνες της ξενοφοβικής Δεξιάς.
Πώς μπορούμε να πείσουμε αυτούς τους ανθρώπους; Είναι αγωνιστές και χρειαζόμαστε την ενέργεια και τον θυμό τους. Αλλά προσαρτήθηκαν από επικίνδυνους ηλίθιους της Δεξιάς, όπως ο Μπόρις Τζόνσον, η Μαρίν Λεπέν, ο Νάιτζελ Φάρατζ και ο Ντόναλντ Τραμπ, οι οποίοι οδήγησαν τον δίκαιο θυμό τους σε λάθος στόχους.
Πώς μπορούμε να κάνουμε αυτούς τους ανθρώπους να συμμετέχουν εκ νέου; Προς το παρόν, δεν υπάρχει απάντηση. Δεν μπορούμε να απαντήσουμε ελαφρά τη καρδία. Το Brexit πρέπει να μας κάνει να σκεφτούμε.
Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι το DiEM25 είναι πλέον περισσότερο σημαντικό από ποτέ. Το μήνυμά μας από την αρχή ήταν απλό: Η Ε.Ε. ή θα εκδημοκρατιστεί ή θα διαλυθεί! Το Brexit μάς επιβεβαίωσε.
Αλλά το μήνυμά μας πρέπει να απλοποιηθεί περαιτέρω. Πρέπει να εξηγήσουμε ακριβώς τι εννοούμε με τον όρο «εκδημοκρατισμός». Πρέπει να εξηγήσουμε σ’ αυτούς που ελκύονται από την απλότητα του Τραμπ και του Brexit γιατί ο εκδημοκρατισμός της Ευρώπης έχει σημασία.
Πρέπει να αντιμετωπίσουμε την απλότητα του Τραμπ και του Brexit με ένα απλό (όχι απλοϊκό) δικό μας μήνυμα. Με λίγα λόγια, πρέπει να προωθήσουμε την προοδευτική απλότητα σε βάρος της αντιδραστικής απλοϊκότητας.
Αλλά, όπως όλοι γνωρίζουμε, η απλότητα απαιτεί πολλή (συχνά πολύπλοκη και κοπιαστική) εργασία. Ας ξεκινήσουμε.
Μπράιαν Ίνο και Γιάνης Βαρουφάκης