Καθώς η Ελλάδα μετατοπίζεται προς τα δεξιά, ο κινηματικός ακτιβισμός θα έχει μια ευκαιρία να αναγεννηθεί

Έχω φύγει εδώ και καιρό από την Αθήνα αλλά τη νοσταλγώ πολύ. Όχι τη βρωμιά, το καυσαέριο και την ατέλειωτη κίνηση. Αλλά το πνεύμα της. Η Αθήνα είναι σαν ένας ατημέλητος μπάρμπας, εκκεντρικός και διαβασμένος, που λέει ιστορίες που σε κάνουν να νιώθεις ζωντανός.

Το περασμένο Σαββατοκύριακο, έτυχε να την επισκεφτώ για μια μέρα. Ο λόγος δεν ήταν πολιτικός, ωστόσο, βρέθηκα στην πρωτεύουσα σε μια κρίσιμη στιγμή για τη δημοκρατία στη νεότερη Ελλάδα.

Οι διπλές εκλογές είχαν μόλις τελειώσει, με μια… σαρωτική νίκη της Νέας Δημοκρατίας, που βρίσκεται ήδη στην εξουσία εδώ και 4 χρόνια και η οποία εδραίωσε έτσι την κυριαρχία της.

Όπως και να το πούμε, είναι ξεκάθαρο. Η Ελλάδα στράφηκε αποφασιστικά προς τα δεξιά.

Με αυτές τις σκέψεις, περιπλανήθηκα στην πλατεία Εξαρχείων, την καρδιά της ιστορικής αναρχικής συνοικίας, μες στις σκιές του απογεύματος. Για δεκαετίες, η αστυνομία δεν ερχόταν εδώ, παρά μόνο σπάνια. Τώρα, όμως, ΜΑΤ φρουρούσαν ένα εργοτάξιο, τον μελλοντικό σταθμό του μετρό, στο κέντρο της πλατείας, εκεί όπου κάποτε υπήρχαν δέντρα και μια παιδική χαρά. Συνθήματα πάνω στους τριγύρω τοίχους ζητούσαν την προστασία των δέντρων και προειδοποιούσαν τους τουρίστες: “Ο αγώνας μας δεν είναι η διασκέδασή σας”.

Το έργο του μετρό ανακοινώθηκε πριν από δύο χρόνια, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας εκσυγχρονισμού (ή πολεοδομικού εξευγενισμού) της πρωτεύουσας. Κανείς δεν γνωρίζει πότε θα ολοκληρωθεί ο σταθμός. “Θα τους πολεμήσουμε μέχρι τέλους”, μου είπε μια κυρία με κουρασμένο βλέμμα στο κοντινό βιβλιοπωλείο.

Το έργο του μετρό στην Πλατεία Εξαρχείων, Μάιος 2023 (φωτογραφία: Mehran Khalili)

Ανηφόρισα προς το Σύνταγμα και το κτίριο της Βουλής, περνώντας μπροστά από κλειστά καταστήματα και ξεφτισμένες προεκλογικές αφίσες και διέσχισα τον κακόφημο πεζόδρομο δίπλα από την Ακαδημία. Εκεί η χρήση ναρκωτικών, η πώληση ναρκωτικών, μια ολόκληρη πολιτεία ναρκωτικών ήταν παρούσα και πιο ξεδιάντροπη απ’ όσο θυμόμουν. Προσπέρασα βιαστικά. Σύντομα βρέθηκα στο Κουκάκι, την παλιά μου γειτονιά, που τώρα είναι ένας παράδεισος για πλούσιους τουρίστες, με μπουτίκ ξενοδοχεία, juice bars και δύστροπους χίπστερ που πουλάνε υπερτιμημένο street food. Μια γεύση, ίσως, από το τι μέλλει γενέσθαι και στα Εξάρχεια.

Τα πιο βαθιά ριζωμένα προβλήματα της Ελλάδας είναι λιγότερο εμφανή στον περιστασιακό επισκέπτη. Όμως, τον τελευταίο χρόνο, μια σειρά από εθνικές κρίσεις τα ανέδειξε πλήρως, με την κυβέρνηση της ΝΔ να βρίσκεται σταθερά στο επίκεντρο όλων. Έλληνες λιμενικοί βιντεοσκοπήθηκαν να εγκαταλείπουν απελπισμένες οικογένειες μεταναστών στη θάλασσα, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και σε πλήρη αντίφαση με τις δικές τους ανακοινώσεις. Η υπηρεσία πληροφοριών της χώρας, υπό τον άμεσο έλεγχο του πρωθυπουργού, πιάστηκε να παρακολουθεί τα τηλέφωνα Ελλήνων πολιτικών και δημοσιογράφων. (Η Ελλάδα έλαβε τη χαμηλότερη βαθμολογία για την ελευθερία του Τύπου στην ΕΕ από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, πίσω από το Κατάρ, την Ταϊλάνδη και το Τσαντ).

Και, φυσικά, υπήρξε η σύγκρουση των τρένων στη βόρεια Ελλάδα τον περασμένο Φεβρουάριο. Σκοτώθηκαν 57 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων πολλοί φοιτητές. Και ήταν κάτι που θα μπορούσε κάλλιστα να έχει αποφευχθεί – ένα τραγικό σύμπτωμα της διαφθοράς, της διαπλοκής και της ανικανότητας που χαρακτηρίζουν τις ελληνικές κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες.

“Δεν κάνουμε επαναπροωθήσεις”, είπαν. Τεκμήρια από βίντεο τους διαψεύδουν. (Πηγή: New York Times)

Κι όμως. Σε αυτές τις εκλογές, οι Έλληνες ψηφοφόροι επιβράβευσαν τη ΝΔ και τον Κυριάκο Μητσοτάκη, γόνο πολιτικής οικογένειας, με μια ισχυρότερη εντολή. Και απέρριψαν τις αριστερές εναλλακτικές, αποδεκατίζοντας το κορυφαίο κόμμα της αντιπολίτευσης, τον ΣΥΡΙΖΑ.

Έχουν γραφτεί πολλά για το πώς συνέβη αυτό: ότι οι Έλληνες ψήφισαν υπέρ της σταθερότητας και όχι υπέρ της αλλαγής του συστήματος. Ότι η ΝΔ διεξήγαγε μια πειθαρχημένη εκστρατεία που είχε μεγάλη απήχηση (έχοντας βέβαια έναν  φιλοκυβερνητικό Τύπο στο πλευρό της), ενώ οι προσπάθειες προσέγγισης του εκλογικού σώματος από τα κόμματα της αντιπολίτευσης – συμπεριλαμβανομένου του MέΡA25 με τη μητρική οργάνωση του οποίου, το DiEM25, συνεργάζομαι – ναυάγησαν. Ότι οι Έλληνες τρελάθηκαν, ξεγελάστηκαν ή έγιναν ατομικιστές.

Αυτό το καλοκαίρι θα είναι σίγουρα μια μακρά περίοδος προβληματισμού για όλους όσοι συμμετέχουν στην αριστερή ελληνική αντιπολίτευση.

Προς το παρόν πάντως, δεν μπορώ παρά να σκεφτώ ότι η στροφή της χώρας προς τα δεξιά είναι και μια ευκαιρία. Διότι στήνει το σκηνικό για την επανάκαμψη μιας δύναμης που απουσίαζε πολύ καιρό από την Ελλάδα: του ακτιβισμού από τα κάτω.

Τα κινήματα της Ελλάδας, για χρόνια παραμελημένα, πλέον μένουν χωρίς εκπροσώπηση

Κάποια νήματα αρχίζουν να συνυφαίνονται. Πριν μου αποδώσετε ευσεβείς πόθους ή μεροληψία χάριν επιβεβαίωσης, ακούστε με.

Πρώτον, οι ενεργοί Έλληνες πολίτες της αριστεράς δεν έχουν πλέον εκπροσώπηση σε πολιτικό επίπεδο.

Λίγα λόγια επ’αυτόύ: Όπως διαπίστωσα ως διοργανωτής ακτιβιστής στην Αθήνα στο αποκορύφωμα της κρίσης χρέους, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες είναι από τους πιο πολιτικά ευαισθητοποιημένους, αφοσιωμένους και δημιουργικούς ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Υπάρχει κυνισμός, ναι, υπάρχουν προβλήματα στη συνεργασία, σίγουρα. Αλλά δεν υπάρχει έλλειψη ιπποδύναμης και ταλέντου.

Από το 2010 και μετά, οι πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν από τους δανειστές της χώρας και τις πειθήνιες ελληνικές κυβερνήσεις εξουθένωσαν την κοινωνία. Δεν υπήρχε πολιτική δύναμη για να μετριάσει αυτές τις κινήσεις, καθώς οι μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν, οι φόροι αυξήθηκαν και μεγάλο τμήμα της ελληνικής δημόσιας περιουσίας ιδιωτικοποιήθηκε.

Αυτές οι αδικίες δημιούργησαν ένα γόνιμο περιβάλλον για δράση από τα κάτω. Και το 2014, μαζί με μερικούς φίλους κάναμε μια μελέτη σχετικά με αυτό το φαινόμενο. Βρήκαμε 415 άτυπες ομάδες σε όλη την Ελλάδα, που εργάζονταν πάνω σε διάφορους τομείς, από την υγεία και την εκπαίδευση μέχρι το περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτές οι ομάδες επενέβαιναν εκεί που το κράτος δεν έφτανε, παρέχοντας την πολυπόθητη αλληλεγγύη. Και αντιδρούσαν στις υπερβολές του κράτους, καταπολεμώντας τις ιδιωτικοποιήσεις, εμποδίζοντας επικίνδυνα εταιρικά σχέδια και θέτοντας την κυβέρνηση προ των ευθυνών της μέσα από αυτοδιαχειριζόμενα μέσα ενημέρωσης. Ήταν δημιουργικοί, ειρηνικοί και συχνά αξιοσημείωτα καινοτόμοι.

Ωστόσο, το 2015 όλα αυτά άλλαξαν. Το αριστερό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία, αντιμετώπισε τους διεθνείς δανειστές και απορρόφησε την ακτιβιστική ενέργεια της βάσης. Κάποιες ομάδες είχαν ήδη ενσωματωθεί στον ΣΥΡΙΖΑ και σταμάτησαν το έργο τους, ενώ άλλες απλώς περιέπεσαν σε αδράνεια.

Τα γεγονότα εκείνης της περιόδου είναι καλά τεκμηριωμένα. Ο ΣΥΡΙΖΑ συνθηκολόγησε με τους δανειστές της Ελλάδας και έγινε ο εφαρμοστής της λιτότητας στην οποία είχε αντιταχθεί. Και το ελληνικό κίνημα στην πραγματικότητα δεν ανέκαμψε ποτέ. Ακόμη και το 2019, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ καταψηφίστηκε, η κινηματική Ελλάδα παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αδρανής. Σήμερα, υπάρχουν θύλακες οργανωμένης δραστηριότητας από τα κάτω. Αλλά είναι κατακερματισμένοι και δεν έχουν καμία σχέση με την άνθηση που προηγήθηκε του 2015.

Υπάρχουν πολλές πιθανές εξηγήσεις: απογοήτευση, απάθεια, πολυετής κόπωση από την κρίση. Αλλά ένας κυρίαρχος παράγοντας, νομίζω, είναι ο εξής: Αν και πολλοί αριστεροί στην Ελλάδα σταμάτησαν να υποστηρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ μετά την παράδοση του 2015, οι προσδοκίες τους εξακολουθούσαν εν πολλοίς να εκπροσωπούνται σε πολιτικό επίπεδο. Όσο ο ΣΥΡΙΖΑ είναι μια ισχυρή ελληνική πολιτική δύναμη, σκέφτονταν αρκετοί, κάποιος εκεί πάνω με καλύπτει. Και έτσι, τα τελευταία οκτώ χρόνια, υπήρξε μειωμένο κίνητρο για κινηματική αυτο-οργάνωση.

Όλα αυτά άλλαξαν πριν από λίγες εβδομάδες, με τις τελευταίες εκλογές. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι τώρα μια σκιά του παλιού του εαυτού, με 18% των ψήφων, από 31% το 2019. Άλλα αριστερά κόμματα με προσβάσεις στα κινήματα, όπως το ΜέΡΑ25, εξακολουθούν να είναι μικρά. Δεν υπάρχει πλέον κοινοβουλευτικός φορέας που να προβάλλει τα αιτήματα του κινήματος.

Ο υπερβάλλων ζήλος από την πλευρά της κυβέρνησης είναι δυστυχώς εγγυημένος

Διαμαρτυρία ενάντια σε ηλεκτρονικό πλειστηριασμό κατασχεμένου ακινήτου σε συμβολαιογραφείο στη Θεσσαλονίκη το 2020. (Πηγή: Shutterstock)

Δεύτερον, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η ανάγκη για ακτιβιστική δράση στην Ελλάδα να κορυφωθεί. Διότι η ΝΔ αναπόφευκτα πρόκειται να υπερβεί τα εσκαμμένα.

Ναι, η κρίση χρέους αποτελεί, τουλάχιστον από πλευράς εντυπώσεων, παρελθόν. Και αυτή η έκφανση της ΝΔ είναι μια πιο γυαλιστερή, πιο προσεγμένη εκδοχή του κόμματος που κακοποίησε τη χώρα ως κυβέρνηση για μεγάλο μέρος αυτής της περιόδου.

Αλλά η σαφήνεια και η επικοινωνιακή πειθαρχία της ΝΔ σε αυτές τις πρόσφατες καμπάνιες, που οφείλονταν στο εκλογικό χρονοδιάγραμμα και τον εκλογικό στόχο, εξανεμίστηκαν μετά τις δεύτερες εκλογές. Και όταν η νέα κυβέρνηση της ΝΔ αναλάβει καθήκοντα, θα είναι μεθυσμένη από τη νεοαποκτηθείσα εξουσία της. Με πολύ περισσότερες μεταβλητές και συμφέροντα και πάτρωνες να διαχειριστεί από ό,τι πριν. Και με τις πιο συντηρητικές της τάσεις ανεξέλεγκτες, λόγω της ισχυρότατης εντολής που έλαβε από τους πολίτες.

Όλα αυτά είναι μια συνταγή για κατάχρηση εξουσίας. Για μια κυβέρνηση να ρισκάρει, να προωθήσει πολιτικές που οδηγούν ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού στο κόκκινο.

Είναι δύσκολο να πούμε τώρα τι μορφή μπορεί να πάρουν αυτές οι αδικίες. Θα μπορούσε να είναι η επέκταση των εξώσεων, των ιδιωτικοποιήσεων του νερού ή της υγειονομικής περίθαλψης. Η ένα νέο αμφιλεγόμενο κατασκευαστικό έργο. Ή μια αλλαγή πολιτικής που ισοπεδώνει τα εισοδήματα.

Όποια μορφή κι αν πάρει αυτός ο υπερβάλλων ζήλος, μπορεί να είναι ακριβώς το κίνητρο που χρειάζεται η κινηματική Ελλάδα για να ξυπνήσει και πάλι.

Μια ευκαιρία επανεκκίνησης

Μια τέτοια επάνοδος θα μπορούσε να θυμίζει την κινηματική πραγματικότητα στην Ελλάδα το 2014. Ή θα μπορούσε να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.

Οπωσδήποτε, τα εργαλεία και η τεχνογνωσία είναι διαθέσιμα όσο ποτέ άλλοτε. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών, από τη Σερβία μέχρι τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Το ελληνικό κίνημα είναι πιο συνδεδεμένο και καλύτερα εξοπλισμένο παρά ποτέ.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η παλιά στρατηγική αντίστασης δεν λειτουργεί πια. Η πορείες με πανό στην ίδια πάντα διαδρομή είναι αναποτελεσματικές και μπορούν εύκολα να αντιμετωπιστούν. Οι συγκεντρώσεις υπογραφών και μόνο είναι ένα ανίσχυρο εργαλείο. Η βία πάντα υπονομεύει τους στόχους σου. Και η απλή ανάδειξη των ζητημάτων δεν αρκεί.

* * *

Θέλω να είμαι σαφής. Δεν προτείνω να εγκαταλείψουμε την κομματική πολιτική. Οι αλλαγές απαιτούν και θεσμική δουλειά και ακτιβισμό από τα κάτω.

Αλλά στην Ελλάδα, αδιαμφισβήτητα, για χρόνια παραμελήσαμε τον ακτιβισμό και επικεντρωθήκαμε στο θεσμικό έργο. Και καθώς οδεύουμε προς μια περίοδο μεγαλύτερου αυταρχισμού, κοινωνικού συντηρητισμού και “ανάπτυξης” με κάθε κόστος, είναι καιρός – περισσότερο από ποτέ – να διορθώσουμε αυτή την ανισορροπία.

Πρωτοδημοσιεύθηκε στο ενημερωτικό δελτίο ακτιβισμού Subvrt

Θέλεις να ενημερώνεσαι για τις δράσεις του DiEM25-ΜέΡΑ25; Γράψου εδώ