Το καπιταλιστικό πρότυπο μας ζητά να καταναλώνουμε και να παράγουμε τυφλά. Δημιούργησε ένα περιβάλλον φαύλου ανταγωνισμού που προϋποθέτει συνεχή οικονομική ανάπτυξη και διατηρήσιμη παραγωγή κέρδους με σταδιακά αυξανόμενη ταχύτητα.Η εκμετάλλευση βρίσκεται εξ ορισμού στο επίκεντρο αυτού του συστήματος.
Όπως αναφέρει ο Μαρξ, ο καπιταλισμός αποξενώνει τους ανθρώπους από την εργασία που παράγουν, τη φύση, αλλά και τον συνάνθρωπο. Αυτή η έκφανση της αποξένωσης (ως αποτέλεσμα του άκρατου ανταγωνισμού) και η ατομικιστική φύση του καπιταλισμού μάς εξωθούν να αγωνιζόμαστε για την επιβίωσή μας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εθνικών, εθνοτικών και φυλετικών ταυτοτήτων που μέσα από τη διατήρηση των κατεστημένων δομών εξουσίας και κέρδους είχαν σκοπό την προστασία συγκεκριμένων συμφερόντων. Ο Issam Nassar, ιστορικός της φωτογραφίας, δήλωνε ότι:
«Ο εθνικισμός, όσο και αν βασίζεται στο συλλογικό φαντασιακό, εξακολουθεί να χρησιμοποιεί επιλεκτικά ιστορικά γεγονότα, προκειμένου να ριζώσει στην Ιστορία και να παρουσιαστεί ως αρχέγονος αλλά ταυτόχρονα και ως εξωτερικός. Ο εθνικισμός είναι προϊόν κοινωνικο-οικονομικών, πολιτικών και διανοητικών συνθηκών, με καταβολές σε συγκεκριμένα κινήματα του παρελθόντος”.
Μια νέα τάξη «αναλώσιμων ανθρώπων»
Η αποξένωσή μας από τη φύση και η ψευδαίσθηση ότι με την τεχνολογία είμαστε σε θέση να διαμορφώσουμε τη φύση για να ανταποκριθούμε σε μια καταναλωτική νοοτροπία – διατηρώντας μια στρεβλή αίσθηση προόδου – έχει δημιουργήσει μια κουλτούρα αποκλεισμού και καταπίεσης που επιφέρει ανασφάλεια και φτώχεια. Η ακαδημαϊκός και ακτιβίστρια Vandana Shiva το επεσήμανε σε ένα από τα επεισόδια του DiEM’s, εξηγώντας ότι το σύστημα αυτό «δημιουργεί μια νέα κατηγορία αναλώσιμων ανθρώπων […], επειδή υπάρχουν 5-10 εταιρείες στον τεχνολογικό τομέα που πιστεύουν ότι το μέλλον θα είναι αναγκαστικά ρομποτικό και ψηφιακό, βασισμένο στην τεχνητή νοημοσύνη και δεν θα χρειαζόμαστε ανθρώπους. Ο Zuckerberg έχει πει στην ομιλία του στο Χάρβαρντ ότι: ‘οι περισσότεροι άνθρωποι θα είναι άχρηστοι’».
Μία από τις πιο μοχθηρές μορφές καταπίεσης και εκμετάλλευσης — η δουλεία — τροφοδοτείται από τον ρατσισμό. Τελευταία φάνηκε στην «αγορά σκλάβων» μεταναστών της Λιβύης, στην οποία «νέοι άνδρες δημοπρατούνται ως εργάτες γης». Φτάσαμε στον 21ο αιώνα και, ενώ φαίνεται πως ενσταλάξαμε τα ανθρώπινα δικαιώματα, στην πραγματικότητα δεν έχουμε ακόμη εξαλείψει τον ρατσισμό και τη δουλεία από τον πλανήτη μας.
Είτε πρόκειται για τις ΗΠΑ, όπου η αστυνομική βία έχει οδηγήσει στον διωγμό και τη δολοφονία έγχρωμων ανθρώπων, είτε στον Λίβανο, όπου οι οικιακοί βοηθοί γίνονται αντικείμενο συναισθηματικής, σεξουαλικής, και οικονομικής εκμετάλλευσης, ή στο Κατάρ, όπου οι εργάτες κτίζουν γήπεδα ποδοσφαίρου για να τροφοδοτήσουν το “πάθος” μας για το ευ αγωνίζεσθαι, ενώ αυτοί είναι αναγκασμένοι να εργάζονται ατέλειωτες ώρες – την ίδια στιγμή που εμείς “απολαμβάνουμε” τη λεγόμενη ισορροπία δουλειάς και ζωής – έως ότου καταλήξουν αποκλεισμένοι και χρεωμένοι. Οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζονται ως πειραματόζωα στα χέρια του Ισραηλινού Στρατού Κατοχής που δοκιμάζει τεχνικές καταπίεσης και όπλα που πρόκειται να εξαχθούν στον υπόλοιπο κόσμο για τη δημιουργία παγκόσμιων Πράσινων Ζωνών. Τέλος, στην Ευρώπη ένα πρόσφατο περιστατικό έλαβε χώρα εν μέσω πανδημίας: δύο Γάλλοι γιατροί συζήτησαν ανοιχτά στη δημόσια τηλεόραση την ιδέα να χρησιμοποιηθεί η Αφρική ως «τόπος εργαστηριακών δοκιμών» για εμβόλια.
Ο κατάλογος είναι μακρύς, αλλά αυτό δεν είναι λόγος να τα παρατήσουμε και να αποδεχθούμε τα κατεστημένα ήθη. Αντιθέτως, τώρα είναι η ώρα να δούμε τη ρίζα του προβλήματος και να το αντιμετωπίσουμε μια για πάντα. Είναι ο καπιταλισμός. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο θεωρητικός Cornel West:
“Αν θέλετε πραγματικά να είναι ελεύθεροι οι μαύροι , και εγώ προσωπικά το θέλω, [να ξέρετε πως] οι μαύροι δεν θα είναι ποτέ ελεύθεροι σε ένα σύστημα αρπακτικού καπιταλισμού. Δεν θα είμαστε ποτέ ελεύθεροι σε ένα σύστημα με ιμπεριαλιστικά πλοκάμια.”
Αυτό σημαίνει ότι για να είμαστε πραγματικά ελεύθεροι, και για να επιτευχθεί ο υψηλότερος στόχος της αυτοδιάθεσης σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, πρέπει κανείς να σταθεί ενάντια στον καπιταλισμό. Η δήλωση του West επαναφέρει αυτό που πολλοί υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας έχουν επίσης δηλώσει – ότι ο ιμπεριαλισμός είναι στη ρίζα του καπιταλισμού και της ιδεολογίας του, και συνεχίζει να αναπαράγεται ως η σημερινή υβριδική νεοαποικιοκρατία. Για παράδειγμα, ο Murray Bookchin σημείωσε στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ότι οι διάφοροι τύποι εκμετάλλευσης (δια)συνδέονται σε μεγάλο βαθμό. Δήλωσε ότι η η οικολογική κρίση που εκδηλώνεται με την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο έχει τις ρίζες της στους θεσμούς της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Η Angela Davis επίσης υποστηρίζει την επέκταση της φεμινιστικής σκέψης ώστε να συμπεριλάβει τον αγώνα ενάντια σε όλους τους τύπους εκμετάλλευσης και καταπίεσης, ως μια διατομεακή προσέγγιση στο ζήτημα της εξουσίας.
Η αντιμετώπιση της συστηματικής εκμετάλλευσης πρέπει να είναι μια παγκόσμια προσπάθεια.
Πρέπει να αντιμετωπίσουμε την εκμετάλλευση με συστηματικό τρόπο, εξετάζοντας τις αιτίες του προβλήματος που είναι βαθιά ριζωμένες στους θεσμούς του καπιταλισμού, όπως ο (μη) συνειδητός ατομικισμός και ο ρατσισμός. Κάθε επιλογή που κάνει κανείς — ακόμη και η αγορά μιας κονσέρβας τόνου — έχει αντίκτυπο στην άλλη πλευρά του πλανήτη. Δεν μπορούμε να έχουμε έναν δίκαιο “παγκοσμιοποιημένο” κόσμο χωρίς τη συμμετοχή όλων των κοινοτήτων του πλανήτη στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αναπαράγουμε τις παλιές ερμηνείες αυτοδιάθεσης του 19ου και του 20ού αιώνα, όπως τον εθνικισμό.
Πρέπει να φανταστούμε συλλογικά τί είδους αυτοδιάθεση θέλουμε στον 21ο αιώνα. Από αυτή την άποψη, το DiEM25 έχει συνιδρύσει την Προοδευτική Διεθνή, η οποία δημιουργεί έναν χώρο συνεύρεσης των προοδευτικών όλου του κόσμου, για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ζητημάτων, όπως η παγκόσμια ανισότητα μέσω της πολιτικής και του ακτιβισμού βάσης. Στο βιβλίο “Η αρπαγή της Ευρώπης”, ο Γιάννης Βαρουφάκης αναφέρεται στη «διασυνδεσιμότητα», ενώ απευθύνεται στις ευρωπαϊκές κοινωνίες ως εξής:
“Κανένας ευρωπαϊκός λαός δεν μπορεί να είναι ελεύθερος όταν καταστρατηγείται η δημοκρατία ενός άλλου.
Κανένας ευρωπαϊκός λαός δεν μπορεί να ζει με αξιοπρέπεια όταν τη στερείται ένας άλλος.
Κανένας ευρωπαϊκός λαός δεν μπορεί να ελπίζει σε ευημερία όταν ένας άλλος καταδικάζεται σε διαρκή πτώχευση και οικονομική κρίση.”
Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει μια ζωή αξιοπρέπειας, ευημερίας και ειρήνης όσο ένα άλλο ανθρώπινο ον υποφέρει από ανισότητα, αδικία και εκμετάλλευση.
Μια Νέα Ευρωπαϊκή Συμφωνία μπορεί να είναι ο καταλύτης προκειμένου να δοθεί στα μέλη των ευρωπαϊκών κοινωνιών ο χρόνος και ο χώρος για να φανταστούν έναν νέο κόσμο χωρίς να ανησυχούν για το πώς θα τα βγάλουν πέρα. Επί του παρόντος, οι προκλήσεις μας είναι παγκόσμιες, διασυνδεδεμένες και βαθιά εδραιωμένες στο καπιταλιστικό μοντέλο.
Έχουμε φτάσει σε μια εποχή όπου οι παραδοσιακές λύσεις δεν λειτουργούν πλέον, είτε σε οικονομικό, είτε σε κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο. Έχουμε φτάσει τώρα σε μια εποχή όπου φαίνεται ότι μια αλλαγή μοντέλου κατά τα πρότυπα του Kuhn είναι αναπόφευκτη. Το πού θα μας οδηγήσει αυτή η αλλαγή εξαρτάται από τις συλλογικές μας αποφάσεις.
Πρέπει να μετασχηματίσουμε τους κατεστημένους κανόνες και τις συνήθειες, να υπερβούμε όλες τις εθνικές, φυλετικές και εθνοτικές κατασκευές που κληρονομήσαμε από τις προηγούμενες γενιές, και να επανεξετάσουμε με κριτική σκέψη και ανοιχτό μυαλό τα ιστορικά αφηγήματα και τα στερεότυπα για διάφορες κοινωνικές ομάδες όπως μας τα έχουν παρουσιάσει. Κάνοντάς το, δημιουργούμε την ελπίδα για την οικοδόμηση ενός δίκαιου και βιώσιμου κόσμου.
Αναγνωρίζουμε ότι αυτές οι παγκόσμιες προκλήσεις δεν είναι εύκολες, αλλά δεν μπορούμε να καθόμαστε περιμένοντας ένα θαύμα, “πρέπει εμείς να είμαστε το θαύμα”.
Ο Mohammad Khair Nahhas είναι μέλος της θεματικής ΑΟ Peace and International Policy 1.
Εικόνα: Σκλάβοι χορεύουν σε μια φυτεία της Νότιας Καρολίνας από τον John Rose. Η Παλιά Φυτεία, γ. 1790.
Θέλεις να ενημερώνεσαι για τις δράσεις του DiEM25-ΜέΡΑ25; Γράψου εδώ
